Próbując ustalić przewidywany poziom zysków, analitycy starają się trafić w punkt sprzedaży, w którym ceny docierają do linii oporu oraz punkt kupna, gdy ceny osiągają poziom wsparcia. W takich momentach, ogromnie przydatną jest teoria fal Elliotta. Jej głównym zadaniem, jest bowiem skuteczne prognozowanie punktów zwrotnych.
Elliott był przekonany, że każdy ruch cen na rynku kapitałowym można podzielić na fale i podfale. Wyjaśniają one wszystkie punkty zwrotne, a od czasu do czasu, pozwalają nawet skutecznie przewidywać rozwój sytuacji na rynku.
Ralph Nielsen Elliott urodził się w 1871 roku w Marysville. Teorię falowania rynku zaprezentował po raz pierwszy w 1938. Od tamtej pory, jest ona chętnie stosowana przez wielu inwestorów w zastosowaniach praktycznych.
Elementy teorii fal Elliotta
Teoria Elliotta składa się z trzech podstawowych elementów, którymi są:
- kształt,
- proporcje,
- czas.
Najważniejszym elementem jest kształt, czyli formacja fali. Przy określaniu zasięgu przyszłego ruchu cen korzysta się z analizy proporcji, która sprowadza się do odmierzania relacji pomiędzy poszczególnymi falami. Obraz całości uzupełniają w tej teorii relacje w czasie, które można wykorzystywać do potwierdzania formacji fal i proporcji.
Głównym punktem teorii Elliotta jest przekonanie, że rynek ulega ruchom zwyżkowym, które składają się z pięciu podstawowych fal, a także ruchom zniżkowym, które składają się z podstawowych fal trzech. Istotne jest, że zarówno kierunek, jak i rozmiar trendu nie mają wpływu na podział fal.
Trend zwyżkujący dzieli się na pięć fal: zwyżka, zniżka, zwyżka, zniżka, zwyżka, po czym następują trzy fale: zniżka, zwyżka, zniżka.
Odwrotnie jest w przypadku trendu zniżkującego, który można podzielić na pięć fal: zniżka, zwyżka, zniżka, zwyżka, zniżka, po czym następują trzy fale: zwyżka, zniżka, zwyżka.
Elliot wyodrębnił tu trzynaście wzorów, z których trzy pięciofalowe nazwał impulsami, natomiast dziesięć trójfalowych nazwał falami korygującymi.
Fale mogą należeć do różnych stopni cyklu. Elliott wyróżniał dziewięć różnych stopni trendu, zaczynając od największego cyklu trwającego 200 lat, a kończąc na najmniejszym, trwającym kilka godzin. Niezależnie od stopnia trendu, zawsze występuje kombinacja składająca się z pięciu fal zwyżkowych i trzech zniżkowych.
Fale Elliotta w praktyce
Teoria ta bardzo dobrze sprawdza się przy analizie tego co się zdarzyło już po fakcie. Problemy natomiast sprawia przewidywanie na jej podstawie przyszłości.
Praktyczne zastosowanie tej teorii wiąże się z właściwym rozróżnianiem owych pięciu fal zwyżkowych i trzech fal zniżkowych, która to umiejętność pozwala analitykom zorientować się w tym, czego należy na rynku oczekiwać w przyszłości. Jest to trudne zadanie, dlatego też analitycy doradzający na podstawie metod Elliotta bazują zazwyczaj na tak zwanych „rozwiązaniach alternatywnych”.
Fale impulsu
Fale impulsu są podstawową formą ruchu cen na giełdzie. Dzielą się one na pięć fal wznoszących i zawsze podążają w tym samym kierunku, co kolejny trend wyższego stopnia.
W ramach fal impulsu charakterystyczne jest to, że fala druga nigdy nie znosi więcej niż 100% fali pierwszej, zaś fala czwarta nie więcej niż 100% fali trzeciej. Ponadto fala trzecia zawsze wykracza poza koniec fali pierwszej i bywa często najdłuższą spośród trzech fal impulsu.
Fale impulsu dzielą się na dwa rodzaje:
- impulsy, wśród których wyróżnia się impulsy wydłużone i załamane,
- ukośne trójkąty.
W impulsie można wyróżnić zasadę, która tyczy się wszystkich rynków kapitałowych – fala czwarta nigdy nie zachodzi na falę pierwszą. Typowe cechy fal impulsu ( 1, 3, 5 ) określane są poprzez wskazówki dotyczące formacji impulsu, w tym wydłużenia, skrócenia, zmienności, równości, kanału trendowego, osobowości, czy proporcji. Wytyczne te są bardzo pomocne przy ustalaniu porządku fal, co z zostanie wspomniane przy omawianiu zjawiska wydłużenia fal.
Wydłużenie fal
Zazwyczaj fale impulsu są wyraźne, przez co łatwo poddają się identyfikacji. Wyjątek stanową tu fale wydłużone, które często można zaobserwować w jednej
z trzech fal impulsu (1,3,5). Elliot definiował wydłużenia jako impulsy dzielące się na dodatkowe podfale. Większość fal impulsu zawiera wydłużenia w jednej i tylko
w jednej ze swoich trzech podfal akcji. Podfale fali wydłużonej mogą mieć taką samą amplitudę oraz czas trwania co pozostałe cztery fale większego impulsu, przez co zamiast normalnie występujących pięciu fal, impuls może zawierać łącznie dziewięć fal bardzo podobnych rozmiarów. Dobrze przedstawia to poniższy schemat:
Prowadzi to do sytuacji, w której nieraz ciężko jest wyróżnić tę falę, która jest akurat wydłużona. System Elliotta pozwala jednak nie przykładać dużej wagi do tego problemu, gdyż obecność dziewięciu, jak i pięciu fal ma takie samo znaczenie techniczne.
Jak już wcześniej zostało wspomniane, fale wydłużone obecne są jedynie
w jednej z trzech fal impulsu. I tak, jeżeli fala pierwsza i trzecia są tej samej długości, wielce prawdopodobne jest, że fala piąta będzie falą wydłużoną. Obrazuje to schemat:
Podobnie, jeżeli fala trzecia jest falą wydłużoną, wówczas fale pierwsza i piąta powinny być tych samych rozmiarów. Wydłużenie trzeciej fali jest najczęściej spotykaną sytuacją na rynkach akcji.
Również w ramach samych fal wydłużonych mogą powstawać kolejne wydłużenia, są to jednak sytuacje stosunkowo rzadkie – jeżeli już się zdarzają, to dochodzi do nich na rynkach towarowych przy wcześniejszym wydłużeniu fali trzeciej.
Załamanie fali
Poprzez „załamanie” fali Elliott określał sytuację, w której fala piąta impulsu nie przekracza dołka lub szczytu wyznaczonego przez falę trzecią. Załamanie fali, będące również czasem nazywane skróceniem, daje ostrzeżenie o słabości lub sile rynku.
Trójkąty ukośne (kliny)
Trójkąty ukośne występują w fali piątej w sytuacji, gdy ruch poprzedzający ich formacje był, używając słów Elliotta, „zbyt szybki i zaszedł za daleko”10. We wszystkich przypadkach stanowią one zakończenia większych formacji, dając sygnał
o wyczerpaniu się siły ruchu cen wyższego stopnia. Formacja trójkąta zwyżkującego daje zapowiedź obniżki cen, natomiast formacja trójkąta zniżkującego przepowiada podniesienie cen. Celem minimum owej obniżki bądź zwyżki jest osiągnięcie poziomu cen, które zapoczątkowały formacje trójkąta.
Trójkąty ukośne przybierają kształt klina wyznaczonego przez dwie zbiegające się linie. Każda podfala (w tym również fale 1,3,5) dzieli się na trzy części. Poniższe rysunki obrazują trójkąt ukośny w typowej pozycji dla fal impulsu wyższych stopni:
Trójkąt ukośny podczas hossy 
Trójkąt ukośny podczas bessy
Kliny są jedynymi pięciofalowymi formacjami w kierunku trendu, w których fala czwarta spada poniżej szczytu fali pierwszej. Występują one rzadko, ale jeżeli już się pojawiają, to tylko w fali piątej impulsu.11 Trójkąty ukośne, podobnie jak wydłużenia fal piątych jak i załamanie fali zwiastują radykalne odwrócenie trendu
Fale korygujące
Fale impulsu, które biegną w zgodzie z głównym kierunkiem wyższego trendu są dosyć łatwe do zidentyfikowania. Inaczej ma się rzecz z falami korekty, które płyną wbrew trendowi wyższego rzędu. Opór tego ostatniego przeszkadza korekcie
w rozwinięciu pełnej struktury impulsu, natomiast zmagania pomiędzy falami różnych stopni sprawiają, że fale korygujące są zdecydowanie bardziej zróżnicowane. Oprócz tego, w trakcie powstawania, fale korekty często zmieniają swoją złożoność, przez co podfale tego samego stopnia mogą zostać mylnie określone (ze względu na swą długość lub złożoność) jako fale różnych stopni. Problemy stwarza również wcześniejsze oszacowanie momentów zakończenia fal korygujących, ponieważ są one znacznie mniej przewidywalne, niż zakończenia fal impulsu. Wszystko to składa się na poważne problemy w dokonywaniu diagnozy w trakcie występowania fal korygujących i często dopiero w momencie ich ostatecznego ukształtowania można dopasować je do znanych formacji.12
Najistotniejsza reguła, jaką należy wyróżnić mówiąc o falach korygujących, brzmi: korekty, w przeciwieństwie do impulsów, nigdy nie są „piątkami”. Stąd też, początkowy ruch pięciofalowy przeciwny trendowi wyższego stopnia nigdy nie stanowi zakończenia korekty i jest jedynie jej częścią.
Fale korygujące dzielą się na cztery podstawowe kategorie:13
- zygzaki,
- korekty płaskie,
- trójkąty,
- kombinacje podwójnych lub potrójnych „trójek”.
Zygzaki
Formacja zygzaka jest prostą trzyfalową formacją spadkową oznaczaną jako
A – B – C, która występuje według schematu 5-3-5. Podczas hossy szczyt fali B jest zdecydowanie poniżej poziomu startu fali A, natomiast w trakcie bessy dno fali B jest wyraźnie powyżej startu fali A.14
W formacjach wyższych rzędów można spotkać również podwójne zygzaki, gdzie jeden zygzak oddzielony jest od drugiego formacją trójki.
Korekty płaskie
W odróżnieniu od zygzaka, korekty płaskie działają według schematu 3-3-5. Pierwsza fala akcji A nie ma tu wystarczającej siły spadkowej by rozwinąć się w pięć fal jak w zygzaku. Kontrakcja fali B wykorzystuje brak korygującej presji i kończy się
w pobliżu początku fali A. Fala C kończy się tuż poniżej końca fali A, co również jest wyróżniającym czynnikiem względem zygzaka, gdzie ostatnia fala kończyła się wyraźnie niżej.
Na rynku byka formacja ta przyjmuje taką formę:
Natomiast na rynku niedźwiedzia struktura jest odwrócona:
Korekty płaskie korygują poprzedzający je trend łagodniej od zygzaka. Są one oznaką silnego trendu i zazwyczaj występują w okolicach fali wydłużonych. Im silniejszy jest trend główny, tym krótsza jest na ogół korekta płaska.
Sformułowanie „korekta płaska” używane jest do określenia wszystkich korekt mających strukturę 3-3-5. W literaturze dotyczącej teorii Elliotta mówi się o trzech, różniących się między sobą kształtem, rodzajach tego typu korekt. Pokazana na rysunkach powyżej korekta określana jest mianem regularnej, znacznie częściej spotyka się jednak korektę nieregularną, w której ekstremum cenowe wykracza poza poprzednią falę impulsu.
Note: Określenie „nieregularna” może być tu mylące ze względu na wspomniane zdecydowanie częstsze występowanie tego typu formacji względem korekty „regularnej”
Punkt zwrotny fali B następuje tu na poziomie znacznie przewyższającym start fali A, a punkt zwrotny fali C następuje znacznie poniżej dna, które ustaliła fala A. Poniższe rysunki prezentują te sytuacje w trakcie hossy.
Najrzadszą odmianą formacji 3-3-5 jest korekta płaska pędząca, w której fala B kończy się zdecydowanie poniżej początku fali A, natomiast fala C nie pokonuje pełnego dystansu i nie dociera do punktu w którym skończyła się fala A. Ta odmiana formacji zdarza się wówczas, gdy siła trendu wyższego stopnia jest tak wielka, że musi mu się również poddać sama formacja korekty.
Trójkąty poziome
Są to formacje pięciofalowe o strukturze 3-3-3-3-3, które odzwierciedlają tymczasową równowagę sił popytu i podaży. Podzielić je można na cztery główne kategorie: zwyżkujące, zniżkujące, symetryczne i asymetryczne.
W trójkącie zwyżkującym punkty zwrotne zwyżek formują linię horyzontalną,
a punkty zwrotne zniżek formują linię zniżkującą, natomiast w trójkącie zniżkującym punkty zwrotne zwyżek formują linię zniżkującą, a punkty zwrotne zniżek tworzą linię horyzontalną. Trójkąt symetryczny charakteryzuje się tym, że punkty zwrotne zwyżek formują linię zniżkującą, a punkty zwrotne zniżek formują linię zwyżkującą. Ostatni typ trójkątów poziomych, czyli trójkąt asymetryczny formuje linię zwyżkującą z punktów zwrotnych zwyżek, natomiast linię zniżkującą z punktów zwrotnych zniżek.17
W momencie ukształtowania się formacji trójkąta, piąta fala impulsu jest dynamiczna
i przebywa odległość równą najszerszej części trójkąta.
Note: Do zobrazowania szybkiego i krótkiego ruchu fali piątej Elliott używał terminu „wybicie”.
Podwójne i potrójne trójki.
Za podwójne i potrójne trójki uznaje się kombinacje mniej skomplikowanych fal korygujących: zygzaków, fal płaskich i trójkątów. Trójka podwójna zawiera siedem fal, natomiast trójka potrójna jedenaście. Występowanie tych formacji jest sposobem wydłużenia ruchu bocznego w ramach korekty płaskiej.
Elliot w różny sposób oznaczał połączenia trójek, najbardziej charakterystyczna dla podwójnej trójki jest korekta płaska, po której następuje trójkąt:
Jako kolejny przykład można przywołać korektę płaską, po której następuje zygzak:
Podstawowe reguły kształtowania się fal
W teorii fal Elliotta można wyróżnić kilka podstawowych reguł, które pomagają przy analizie ruchów rynkowych. Oto kilka z nich:
Reguła zmienności – według tej reguły można oczekiwać zmienności formacji
w postępie cen. Przykładowo, jeżeli korygująca fala druga przybiera wzór podwójnej trójki, możemy się spodziewać, że fala czwarta przyjmie formę zygzaka, czyli nastąpi zmiana formy złożonej na formę prostą. Krótko mówiąc, analityk powinien spodziewać się zmienności formacji w rozwijającym się rynku. Wygląd fali, czas trwania, siła oraz głębokość zmieniają się pomiędzy falami impulsu i korekty. Największym zyskiem
z reguły zmienności jest to, że analityk wie czego nie powinien się spodziewać. Niestety nie oznacza to, że wie, czego spodziewać się powinien.
Czwarta fala jako obszar wsparcia dla bessy – w momencie gdy pięć fal wzrostowych dobiega końca i zaczyna się bessa, to spadki te nie schodzą poniżej poziomu czwartej fali ukształtowanej podczas poprzedniego trendu wzrostowego. Od tej reguły bywają wyjątki, ale nie zmienia to faktu, że może ona okazać się pomocna przy określaniu maksymalnego zasięgu spadku cen.
Siła trendu – formacje fal są użyteczne przy badaniu siły trendu. Widoczne jest to szczególnie w bessie, gdzie fale korygujące przyjmują bardziej wyraźne wzory. I tak zygzaki świadczą o normalnej sile rynku, korekty płaskie i trójki o sile większej, natomiast fale pędzące mówią o niezwykłej sile rynku.
Równość fal impulsu – zasada ta mówi o tym, że dwie z trzech fal impulsu mają tendencję do równości w czasie i w dystansie.
Wolumen – w czasie hossy wolumen rośnie podczas zwyżki oraz maleje podczas zniżki. Odwrotna sytuacja następuje w trakcie bessy.
Liczby Fibonacciego a teoria fal Elliotta
Matematyczną podstawę teorii fal Elliotta stanowi opisana na początku tego rozdziału sekwencja liczb Fibonacciego. Związek objawia się chociażby przy liczeniu fal: pełny cykl składa się z ośmiu fal, pięciu w górę i trzech w dół – są to liczby ciągu Fibonacciego.
Do tego dochodzi kwestia relacji pomiędzy różnymi falami. Oto kilka przykładów, w których zastosowane zostały proporcje włoskiego matematyka:
- jeżeli fale pierwsza i trzecia są równe i można oczekiwać, że fala piąta będzie wydłużona, to jej zasięg można wyliczyć mierząc odległość od dna fali pierwszej do szczytu fali trzeciej, mnożąc ją przez 1,618 i dodając uzyskany wynik do dna fali czwartej,
- zasięg fali piątej można wyliczyć mnożąc falę pierwszą przez dwukrotność liczby 1,618 i dodając powstałą wartość do szczytu lub dna fali pierwszej – uzyskać w ten sposób można minimum i maksimum zasięgu przyszłego ruchu cen,
- minimalny zasięg fali trzeciej można wyliczyć mnożąc długość fali pierwszej przez 1,618 i dodając otrzymany iloczyn do poziomu dna fali drugiej.
Źródła:
- P. Surdel, Forex – analiza techniczna, Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli, Poznań 2004
- A. Elder, Zawód inwestor giełdowy, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2001
- J. J. Murphy, Analiza techniczna rynków finansowych, WIG – PRESS, Warszawa 1999
- Z. Komar, Sztuka spekulacji, Wydawnictwo PRET, Warszawa 1993
- A. J. Frost, R. R. Prechter, Teoria fal Elliotta, WIG – PRESS, Warszawa 1995
